 |
| "Every year he regifts himself to me." |
Các nhà nghiên cứu thấy rằng phần lớn thiệt hại bởi vì nghèo, là do cảm thấy nghèo.
Năm 2016, nhân viên được trả lương cao nhất của Bang California là Jim Mora, huấn luyện viên trưởng của đội bóng đá U.C.L.A. (Anh ta đã bị sa thải.) Năm đó, Mora đã kiếm được 3,58 triệu đô la. Đứng thứ hai, với mức lương 2,93 triệu đô la, là Cuonzo Martin, lúc đó là huấn luyện viên trưởng của đội bóng rổ nam tại Đại học California, Berkeley. Victor Khalil, nha sĩ trưởng tại Bệnh viện Quốc gia, đã kiếm được 686.000 đô la; Anne Neville, giám đốc của Cục nghiên cứu California, đã kiếm được 135.000 đô la; và John Smith, một nhân viên bán hàng theo mùa tại Hội đồng Thuế Nhượng quyền thương mại, đã kiếm được 12.900 đô la.
Tôi đã biết được tất cả những điều này từ một cơ sở dữ liệu được bảo quản bởi Sacramento Bee. Cơ sở dữ liệu này là mở cho công chúng, có thể tìm kiếm theo tên và theo phòng ban, và chứa chính xác thông tin lương cho hơn 300.000 người làm việc cho California. Ngày nay, hầu hết nhân viên chính phủ có thể biết về cơ sở dữ liệu này. Nhưng thời đó không được phép, khi nó được tạo ra lần đầu tiên vào năm 2008. Lúc đó nó được chạy như một thử nghiệm.
Thử nghiệm này, được thực hiện bởi bốn nhà kinh tế, được thiết kế để kiểm tra các lý thuyết cạng tranh bất bình đẳng. Theo một lý thuyết, cái được gọi là mô hình cập nhật hợp lý, người ta đánh giá mức lương của họ trong giới hạn của các cơ hội. Nếu họ phát hiện ra rằng, họ đang được trả ít hơn so với đồng nghiệp của mình, họ sẽ "cập nhật" các dự đoán của họ về thu nhập trong tương lai và kết luận rằng triển vọng tăng lương của họ là tốt. Ngược lại, những người biết rằng họ kiếm được nhiều tiền hơn đồng nghiệp, sẽ chán nản trước tin tức đó. Họ sẽ cập nhật những kỳ vọng của họ theo hướng ngược lại.
Theo một lý thuyết cạnh tranh, mọi người phản ứng với sự bất bình đẳng không phải bằng lý trí, mà là cảm tính. Nếu họ phát hiện ra rằng họ đã được trả ít hơn so với các đồng nghiệp của họ, họ không thấy điều này như là một dấu hiệu để mong đợi được tăng lương, mà là bằng chứng cho thấy họ bị đánh giá thấp. (Các nhà nghiên cứu xem nó như là mô hình "thu nhập tương đối".) Theo lý thuyết này, những người, mà biết rằng mức lương của họ ở mức thấp, sẽ bực bội. Những người, mà phát hiện ra rằng họ đang ở mức lương cao, sẽ hài lòng.
Các nhà kinh tế thực hiện nghiên cứu đã gửi e-mail tới hàng ngàn nhân viên tại ba trường đại học ở California - Santa Cruz, San Diego và Los Angeles - cảnh báo họ về sự tồn tại của cơ sở dữ liệu Bee. Việc này đã tạo ra sự tăng đột biến các lượt truy cập vào trang web, khi các nhân viên, thực ra mà nói, đã lén nhìn vào mức lương của người khác.
Vài ngày sau, các nhà nghiên cứu đã gửi một email tiếp theo với các câu hỏi. "Bạn cảm thấy hài lòng như thế nào với công việc của mình?" "Bạn cảm thấy hài lòng như thế nào với mức lương/tiền lương của mình cho công việc này?" Họ cũng đã gửi bản khảo sát cho những nhân viên không quan tâm cơ sở dữ liệu này. Sau đó, họ so sánh kết quả. Chính xác thì những gì họ tìm thấy đã không phù hợp với lý thuyết.
Như mô hình thu nhập tương đối dự đoán, những ai biết rằng họ kiếm được ít tiền hơn so với đồng nghiệp, cảm thấy như bị làm phiền. Đối với nhân viên nhóm kiểm soát, họ cho thấy là ít hài lòng với công việc của họ, và quan tâm đến việc tìm kiếm công việc mới. Nhưng mô hình thu nhập tương đối bị phá vỡ, khi áp dụng cho những nhân viên đứng đầu. Các nhân viên này biết rắng họ đang làm tốt hơn so với đồng nghiệp, tỏ ra không vui vẻ gì. Họ chỉ đơn thuần là thờ ơ. Khi các nhà kinh tế đưa số liệu này vào một bài luận, mà rốt cuộc họ đã viết về nghiên cứu này, việc truy cập vào cơ sở dữ liệu có "ảnh hưởng tiêu cực đến những nhân viên được trả lương dưới mức trung bình đối với nghề nghiệp của họ" nhưng "không ảnh hưởng đến những nhân viên được trả lương trên mức trung bình."
Thông điệp mà các nhà kinh tế học lấy ra từ nghiên cứu của họ là các người chủ "có một động lực mạnh mẽ" để giữ bí mật tiền lương. Giả sử rằng các người lao động California là đại diện cho dân số đông hơn, thí nghiệm cũng cho thấy một kết luận lớn hơn, đáng lo ngại hơn. Nói cách khác, trong xã hội như chúng ta đang sống, khi lợi ích kinh tế tập trung ở tầng lớp cao, sẽ không có người chiến thắng thực sự và sẽ có vô số người thua cuộc.
Keith Payne, một nhà tâm lý học, nhớ lại đúng khoảnh khắc khi biết mình nghèo. Lúc đó ông học lớp bốn, đứng xếp hàng trong căn tin của trường tiểu học, phía tây Kentucky. Payne không trả tiền cho các bữa ăn, vì thu nhập gia đình đủ thấp, để ông đủ điều kiện ăn trưa miễn phí ở trường học, và thông thường nhân viên thu ngân chỉ cần vẫy tay cho ông đi qua. Nhưng vào một ngày đặc biệt, có một nhân viên mới tại quầy thu ngân, và bà ta đã hỏi Payne trả 1,25 đô la, mà ông không có để trả. Ông cảm thấy xấu hổ. Đột nhiên, ông nhận ra rằng, mình khác với những đứa trẻ khác, đang xếp hàng kế bên với tiền mặt trong túi.
"Khoảnh khắc đó đã thay đổi mọi thứ đối với tôi," Pay Payne viết trong "The Broken Ladder: Bất bình đẳng ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ, sống và chết như thế nào." Mặc dù, trong thuật ngữ kinh tế đầy đủ, không có gì đã xảy ra - gia đình Pay Payne có nhiều tiền (hoặc ít tiền) như họ có trước đó - chiều hôm đó trong căn tin, ông nhận ra mình đang ở nấc thang nào trong xã hội. Ông trở nên bối rối về quần áo, cách nói chuyện, thậm chí cả mái tóc được cắt ở nhà bằng một cái bát. Ông nhớ lại, "Luôn luôn là một đứa trẻ nhút nhát, tôi gần như hoàn toàn im lặng ở trường."
Payne hiện là giáo sư tại Đại học Bắc Carolina, Chapel Hill. Ông ta tin rằng những gì thực sự gây thiệt hại về việc nghèo, ít nhất là ở một đất nước như Hoa Kỳ - nơi mà ông viết, là nơi mà ngay cả hầu hết những người sống dưới mức nghèo khổ đều sở hữu TV, lò vi sóng và điện thoại di động - là kinh nghiệm chủ quan của cảm giác nghèo nàn. Cảm giác này không giới hạn ở những người thuộc nhóm dưới cùng; trong một thế giới nơi mọi người tự so sánh mình với những người hàng xóm, có thể kiếm được tiền tốt mà vẫn cảm thấy thiếu thốn. Theo Pay Payne, "Không giống như các cột số cứng nhắc tạo nên sổ cái ngân hàng, trạng thái luôn là một mục tiêu di động, bởi vì nó được xác định bằng cách so sánh liên tục với các những người khác nhau."
Trong khi đó, cảm nhận nghèo có những hậu quả vượt xa cảm giác. Những người tự coi mình là nghèo đưa ra những quyết định khác nhau, và nói chung, là những quyết định làm tồi tệ hơn. Hãy xem việc đánh bạc. Chi $2 cho một vé Powerball, có cơ hội trúng đại thể khoảng một tới ba trăm triệu, không bao giờ là một trò cá cược tốt. Nó đặc biệt nhẹ dạ cho những ai đang gặp khó khăn trong việc kiếm tiền. Tuy nhiên, những người Mỹ có thu nhập thấp mua một phần vé số không cân xứng, đến mức toàn bộ doanh nghiệp xổ số đôi khi bị xem như là "đánh thuế đối với người nghèo."
Giải thích cho điều này, là những người nghèo tham gia vào hành vi này, là nhiều rủi ro hơn, đó là lý do tại sao họ nghèo ngay từ đầu. Theo giải thích của Payne, cách suy nghĩ này khiến mọi thứ trở nên lạc hậu. Ông trích dẫn một nghiên cứu về đánh bạc, được thực hiện bởi các nhà tâm lý học Canada. Sau khi hỏi những người tham gia một loạt các câu hỏi thăm dò về tài chính của họ, các nhà nghiên cứu đã yêu cầu họ tự xếp hạng theo vài kiểu được gọi là Chỉ số Thu nhập Linh hoạt Tiêu chuẩn. Trong thực tế, thang điểm là hư cấu và điểm số đã bị bóp méo. Nó không quan trọng vấn đề tài chính của họ thực sự như thế nào: Vài người tham gia được dẫn dắt để tin rằng họ có thu nhập linh hoạt nhiều hơn so với các đồng nghiệp của họ, và một số người khác được dẫn dắt để tin ngược lại. Cuối cùng, những người tham gia được trao $20, và lựa chọn bỏ túi hoặc đánh bạc trong trò chơi thẻ máy tính. Những người mà tin rằng họ xếp hạng thấp trên thang điểm có nhiều khả năng đặt cược tiền trong trò chơi bài. Hay, như Payne nói, "việc cảm thấy nghèo khiến người ta sẵn sàng tung xúc xắc."
Trong một nghiên cứu khác, Payne và một số đồng nghiệp thực hiện, những người tham gia được chia thành hai nhóm và được yêu cầu thực hiện một loạt các cá cược. Đối với mỗi lần đặt cược, họ được cung cấp tùy chọn có rủi ro thấp/phần thưởng thấp (như, 100% cơ hội thắng 15 xu), và tùy chọn có rủi ro cao/phần thưởng cao (10% cơ hội thắng 1,15 đô la). Trước khi bắt đầu, hai nhóm đã được kể những câu chuyện khác nhau (một lần nữa, hư cấu) về cách những người tham gia trước đó đã sợ hãi ra sao. Nhóm thứ nhất được cho biết rằng sự chênh lệch về số tiền thắng giữa những người chơi thành công nhất và ít thành công nhất chỉ là một vài xu, nhóm thứ hai được cho biết khoảng cách rộng hơn rất nhiều. Những người trong nhóm thứ hai liên tục đặt cược nhiều tiền hơn những người trong nhóm thứ nhất. Payne cho rằng, "thí nghiệm này đã cung cấp bằng chứng đầu tiên cho thấy chính sự bất bình đẳng có thể tạo ra hành vi rủi ro."
Cũng vậy, ông cho rằng thái độ của con người đối với chủng tộc cũng liên quan đến trải nghiệm túng thiếu. Ở đây, Payne trích dẫn công việc được thực hiện bởi các nhà tâm lý học tại N.Y.U., mà đã cung cấp cho các người chơi 10 đô la để chơi một trò chơi trực tuyến. Một số người chơi được biết rằng, nếu họ may mắn hơn, họ sẽ nhận được 100 đô la. Các người chơi, tất cả đều là người da trắng, sau đó được cho xem các cặp khuôn mặt và được hỏi mặt nào trông giống "người da đen nhất". Tất cả các hình ảnh là vật liệu tổng hợp đã được chế tác theo nhiều cách khác nhau. Trung bình, các người chơi trong nhóm "không may mắn", đã chọn hình ảnh tối hơn so với nhóm khác chọn. "Cảm giác bị thiệt thòi đã phóng đại nhận thức của họ về sự khác biệt chủng tộc," Payne viết.
Cuốn "The Broken Ladder" có đầy đủ các nghiên cứu như thế này. Vài nghiên cứu có sức thuyết phục hơn những nghiên cứu khác, và không ít khi, các suy luận của Payne, dường như dẫn đầu trong số các nghiên cứu này. Nhưng sự phong phú của các sự kiện mà ông cóp nhặt cho thấy nhiều thuyết phục hơn. Những người bị làm cho cảm thấy thiếu thốn, thấy mình là người kém năng lực hơn. Họ dễ bị ảnh hưởng bởi thuyết âm mưu hơn. Và họ có nhiều khả năng có vấn đề y tế. Một nghiên cứu về các công chức Anh cho thấy, nơi mọi người tự xếp hạng về uy tín là một yếu tố dự báo sức khỏe tốt hơn so với trình độ học vấn hoặc thu nhập thực tế của họ.
Tất cả những điều đó khiến Payne lo lắng về nơi nào chúng ta hướng tới. Về thu nhập bình quân đầu người, Hoa Kỳ xếp hạng gần như hàng đầu trong số các quốc gia. Nhưng, nhờ khoảng cách ngày càng tăng giữa 1% và những người khác, ảnh hưởng nội tại là sự bần cùng hóa lan rộng. "Bất bình đẳng gieo vào tâm trí chúng ta sự nghèo đói rằng Hoa Kỳ. . . có nhiều tính tương đồng với một quốc gia đang phát triển hơn là một siêu cường," ông viết.
Rachel Sherman là giáo sư xã hội học tại New School, và giống như Payne, bà nghiên cứu về sự bất bình đẳng. Nhưng trọng tâm của Sherman thì hẹp hơn. "Mặc dù hình ảnh của sự giàu có nở rộ trên truyền thông, chúng ta biết rất ít về cái gì giống như để là giàu có trong thời điểm lịch sử hiện tại," bà viết trong phần giới thiệu về: "Uneasy Street: The Anxieties of Affluence."
Phát hiện đầu tiên của Sherman về người giàu là họ không muốn nói chuyện với bà. Các đề tài mà họ đồng ý được phỏng vấn, đột nhiên ngừng trả lời e-mail của bà. Một phụ nữ dấu tên, nói rằng cô ấy bị "ngập vào" với những đứa con của mình; Sherman sau đó biết rằng những đứa trẻ đang chơi ở một trang trại. Sau rất nhiều cách thu thập thông tin, bà xoay xở được để ngồi xuống với 50 thành viên của xã hội thượng lưu (haut monde) trong và xung quanh Manhattan. Hầu hết có thu nhập gia đình hơn 500.000 đô la một năm và khoảng một nửa có thu nhập hơn 1 triệu đô la một năm hoặc tài sản hơn 8 triệu đô la hoặc cả hai. (Ít nhất, đây là những gì họ nói với Sherman; sau một chút, bà tin rằng họ đang đánh giá thấp thu nhập của họ.) Đối tượng của bà rất quan tâm đến sự cẩn mật, khiến Sherman bỏ qua bất kỳ chi tiết nào có thể khiến họ có thể bị nhận ra bởi những người mà đã đến thăm nhà (brownstone) hoặc những nơi nghĩ hè của họ.
"Tôi đã chọc vào phòng tắm với bồn ngâm hoặc vòi sen hơi nước" cho đến khi cô ấy đi ra. "Tôi đã thực hiện các cuộc phỏng vấn trong nhà bếp mở, thường được ốp đá cẩm thạch trắng Carrara hoặc gạch được làm thủ công."
Một phát hiện thứ hai mà Sherman đưa ra, có lẽ xuất phát từ lần đầu tiên, đó là những người đặc quyền không thích nghĩ về chính họ có đặc quyền. Một phụ nữ, có một căn hộ nhìn ra Hudson, một ngôi nhà thứ hai ở Hamptons và thu nhập hộ gia đình ít nhất 2 triệu đô la một năm, nói với Sherman rằng, cô coi mình là tầng lớp trung lưu. "Tôi cảm thấy như thế, bất kể bạn có gì, có nhiều người gấp khoảng một trăm lần," cô ấy giải thích. Một phụ nữ khác có thu nhập hộ gia đình tương tự, thu nhập chủ yếu từ người chồng là luật sư của một công ty, mô tả tình hình gia đình của cô ấy là "tốt".
 |
| What’s most damaging about being poor, Keith Payne argues, is feeling poor. Illustration by David Plunkert |
"'Giàu có' là tương đối," người phụ nữ này nhận xét. Một số người bạn của cô gần đây đã bay đi nghỉ trên máy bay riêng. Cô nói, "đó là sự giàu có."
Kiểu trò chuyện này hầu như ăn khớp chặt chẽ với công việc của Payne. Nếu sự giàu có nằm trong tầm ngắm của kẻ thèm muốn, thì ngay cả những người siêu giàu, khi họ so sánh tình trạng của họ với những người cực kỳ giàu có, họ có thể cảm thấy tiếc cho chính họ. Người phụ nữ mà cho ngoại lệ với từ "giàu có", tạo ra giá trị bằng việc đặt mình vào vị trí "rất, rất thấp" của 1%. "Sự chênh lệch giữa đáy của 1% và đỉnh của 1% là rất lớn," cô ấy nhận xét.
Sherman giải thích mọi thứ một cách khác biệt. Bà tin rằng, đối tượng của bà miễn cưỡng tự phân loại mình là giàu, bởi vì nhãn hiệu này ngụ ý. "Những Người New York này đang cố gắng tự xem họ như 'người tốt,'" bà viết. "Người tốt làm việc chăm chỉ. Họ sống thận trọng, trong khả năng của họ. . . . Họ không khoe khoang hay phô trương." Tại một điểm khác, bà nhận thấy rằng bà "ngạc nhiên" khi thường thấy các đối tượng nghiên cứu của mình thể hiện cảm xúc mâu thuẫn về việc chi tiêu. "Theo thời gian, tôi thấy rằng đây thường là những xung đột đạo đức về việc có đặc quyền, nói chung."
Bất kể nguồn gốc của nó - ghen tị hay đạo đức - thì sự khó chịu trong các tài liệu của Sherman phù hợp với kết quả nghiên cứu của Đại học California. Bất bình đẳng là không đối xứng một cách rõ ràng. Đối với tất cả nỗi đau khổ nó gây ra cho những người ở lớp dưới, nó mang lại niềm vui tương đối nhỏ cho những người ở lớp trên.
Như bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng biết, trẻ em theo dõi cẩn thận khi các món quà được phân chia. Vài năm trước, một nhóm các nhà tâm lý học đã bắt đầu nghiên cứu làm thế nào những đứa trẻ còn quá nhỏ để vận dụng từ "không công bằng" phản ứng với sự không công bằng. Họ tuyển một loạt các trẻ mẫu giáo và nhóm chúng thành từng cặp. Những đứa trẻ được đề nghị một số khối để chơi và rồi, sau một lúc, được yêu cầu cất chúng đi. Như một phần thưởng cho việc dọn dẹp, những đứa trẻ được tặng miếng dán. Cho dù mỗi đứa trẻ đã đóng góp bao nhiêu cho nỗ lực dọn dẹp, một đứa nhận được 4 miếng dán và những đứa khác nhận 2 cái. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh, trẻ em không nên được đòi hỏi nắm bắt khái niệm đếm trước khi 4 tuổi. Nhưng ngay cả những đứa trẻ 3 tuổi dường như cũng hiểu, khi chúng bị lừa. Hầu hết những đứa nhỏ nhận 2 niếng dán nhìn ghen tị vào miếng dán của các đứa trẻ khác. Vài đứa nói muốn nhiều hơn nữa. Một số đứa nhận 4 miếng dán cũng có vẻ thất vọng bởi sự phân phối, hoặc có lẽ bởi sự phản đối của các bạn, và đưa lại phần thưởng của chúng. Các nhà nghiên cứu nói, "Chúng ta có thể ... tự tin rằng, những hành động này được dẫn dắt bởi sự hiểu biết về sự bình đẳng, bởi vì trong mọi trường hợp, họ chỉ đưa ra một và chỉ một nhãn dán, khiến kết quả bằng nhau." Họ kết luận, các kết quả cho thấy, "những phản ứng cảm xúc đối với sự không công bằng xuất hiện rất sớm."
Nếu phản ứng cảm xúc được trải nghiệm bởi những đứa trẻ mới biết đi, điều đó cho thấy có thể là bản năng (hardwired) - một sản phẩm của sự tiến hóa hơn là văn hóa. Các nhà khoa học tại Trung tâm Nghiên cứu Linh trưởng Quốc gia Yerkes, bên ngoài Atlanta, làm việc với những con khỉ mũ (capuchin monkey) nâu, có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Các nhà khoa học đã huấn luyện những con khỉ để trao đổi tấm thẻ cho một lát dưa chuột. Sau đó, họ ghép những con khỉ từng cặp, và tặng cho một con phần thưởng tốt hơn - một quả nho. Những con khỉ tiếp tục nhận dưa chuột, mà trước đó chúng đã nhai một cách vui vẻ, đã nổi giận. Vài con đã không đưa lại tấm thẻ của nó. Những con khác từ chối lấy dưa chuột hoặc, trong một vài trường hợp, đã ném những lát dưa lại cho các nhà nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu viết, giống như con người, khỉ mũ, "dường như đo lường phần thưởng trong các giới hạn liên quan."
Trẻ mẫu giáo, khỉ mũ nâu, nhân viên bang California, sinh viên đại học được tuyển dụng cho các thí nghiệm tâm lý - tất cả mọi người, dường như, bực bội vì bất bình đẳng. Điều này đúng, ngay cả khi những gì coi như bị bất thuận lợi, thay đổi từ nơi này sang nơi khác và từ năm này sang năm khác. Như Payne chỉ ra, Thomas Jefferson, sống tại Monticello không có nước nóng hoặc ánh sáng đèn điện, theo tiêu chuẩn của nước Mỹ đương đại, sẽ bị coi là "nghèo hơn người nghèo". Không nghi ngờ gì về sự bất bình đẳng, mà theo nhiều giải thích, là điều kiện tiên quyết của nền văn minh, là một động lực mãnh liệt đằng sau các loại sáng tạo đã tạo ra hệ thống ống nước và điện trong nhà, chưa kể đến hệ thống làm lạnh, lò sưởi trung tâm và Wi-Fi, đến, trong nhiều thế kỷ qua, dường như là những nhu cầu cần thiết ở Mỹ.
Tuy nhiên, vẫn có những lựa chọn được tạo ra. Dự luật thuế gần đây được phê duyệt bởi các dẫn dắt của Quốc hội, theo những cách cả lớn và nhỏ, thậm chí nhiều lợi ích hơn cho giới tài phiệt quốc gia. Những người ủng hộ nhấn mạnh rằng, biện pháp này sẽ tạo ra sự thịnh vượng đến mức người nghèo và tầng lớp trung lưu cũng sẽ được hưởng lợi. Nhưng ngay cả khi điều này chứng tỏ đúng - và tất cả các bằng chứng cho thấy rằng nó sẽ không - biện pháp này không chú trọng vào rắc rối thực sự. Đó là không giàu có hơn, nhưng công bằng hơn sẽ khiến tất cả chúng ta cảm thấy giàu hơn. ♦
Bài viết này xuất hiện trong phiên bản in ngày 15 tháng 1 năm 2018, với tiêu đề "Cảm giác Thấp" (Felling Low).
Không có nhận xét nào :
Đăng nhận xét