FB Hoai Linh Ngoc Duong
Hàn Quốc và Mỹ đều là nền cộng hòa lập hiến theo mô hình tổng thống chế, quyền lực được phân chia thành lập pháp, hành pháp và tư pháp, với nguyên tắc kiểm soát và đối trọng. Về lý thuyết, cơ chế này đủ để ngăn chặn mọi lạm quyền. Nhưng thực tế lại cho thấy một sự khác biệt rõ rệt: tại Hàn Quốc, các tổng thống vi phạm pháp luật như Park Geun-hye hay Lee Myung-bak đều bị luận tội, bãi nhiệm và bỏ tù. Trong khi đó, tại Mỹ, Donald Trump dù nhiều lần bị cáo buộc vi phạm hiến pháp, lạm dụng quyền lực, thậm chí bị điều tra hình sự, vẫn chưa từng bị kết án hay mất quyền tranh cử.
Nguyên nhân đầu tiên nằm ở sự khác biệt của hiến pháp. Tại Mỹ, tiến trình luận tội phụ thuộc hoàn toàn vào Quốc hội. Hạ viện có quyền đưa ra cáo buộc, nhưng để kết tội cần tới 2/3 số phiếu tại Thượng viện — một ngưỡng gần như bất khả thi khi đảng của tổng thống chiếm nhiều ghế. Mỹ cũng không có Tòa án Hiến pháp độc lập; Tối cao Pháp viện chỉ xét xử các vụ việc pháp lý cụ thể và không có chức năng trực tiếp phế truất tổng thống. Trong khi đó, Hàn Quốc thiết lập một cơ chế hai tầng: Quốc hội chỉ cần đa số thông qua việc luận tội, sau đó Tòa án Hiến pháp sẽ xét xử và chỉ cần 6/9 thẩm phán đồng ý là tổng thống bị bãi nhiệm. Quy trình này nhanh gọn, độc lập, và không bị tê liệt bởi sự đối kháng đảng phái.
Nguyên nhân thứ hai là văn hóa chính trị và sức ép dư luận. Hàn Quốc từng trải qua nhiều thập niên độc tài quân sự, nên hiến pháp 1987 được thiết kế để tránh tái diễn lạm quyền, giới hạn tổng thống chỉ một nhiệm kỳ 5 năm và trao quyền mạnh cho các cơ quan kiểm soát. Xã hội Hàn Quốc cũng có truyền thống đấu tranh đường phố mạnh mẽ. Khi vụ Park Geun-hye nổ ra, hơn 16 triệu người xuống đường tạo áp lực khổng lồ, buộc Quốc hội và Tòa án Hiến pháp phải hành động. Ngược lại, Mỹ đang rơi vào tình trạng phân cực sâu sắc, thông tin bị chia thành hai “vũ trụ” tách biệt. Với MAGA, Trump gần như bất khả xâm phạm; áp lực dư luận không tạo ra đồng thuận chính trị để xử lý vi phạm.
Cuối cùng, sự khác biệt đến từ quan niệm về quyền lực tổng thống. Hiến pháp Mỹ năm 1787 được xây dựng trong bối cảnh niềm tin vào “đức hạnh” của nhà lãnh đạo và vào sự cân bằng quyền lực giữa các nhánh chính quyền. Các nhà lập hiến không dự liệu tình huống một tổng thống công khai thách thức luật pháp mà vẫn được một bộ phận cử tri trung thành ủng hộ vô điều kiện. Ngược lại, Hàn Quốc học từ chính lịch sử bất ổn của mình rằng quyền lực cần được giới hạn nghiêm ngặt và có cơ chế trừng phạt nhanh chóng.
Trường hợp của Trump cho thấy hệ thống Mỹ đang lộ rõ lỗ hổng: ngưỡng kết tội quá cao, thiếu cơ quan xét xử hiến pháp độc lập, và quá dễ bị đảng phái khóa chặt. Nếu muốn tránh một “Trump thứ hai” phá hoại thể chế mà vẫn tại vị, Mỹ cần cải cách hiến pháp, thành lập Tòa án Hiến pháp, hạ ngưỡng kết tội và quy định rõ hơn về tội vi phạm hiến pháp đối với tổng thống.
Cùng mô hình tổng thống chế, nhưng Hàn Quốc đã “gài” thêm bộ lọc quyền lực mạnh hơn, đặt quyền lợi quốc gia lên trên cá nhân lãnh đạo. Mỹ, dù là cha đẻ của mô hình này, lại đang bị mắc kẹt trong một bản hiến pháp 238 năm tuổi chưa thích ứng với thời đại đảng phái cực đoan. Đó là lý do ở Hàn Quốc, một tổng thống vi phạm luật phải rời ghế và chịu trách nhiệm; còn ở Mỹ, một tổng thống như Trump vẫn có thể ung dung vận động tái tranh cử.
Xem thêm trên báo Tuổi Trẻ:
Không có nhận xét nào :
Đăng nhận xét