Chiến tranh thương mại của Trump đang rung lắc các nhà lãnh đạo Trung Quốc

Một nhà đầu tư Trung Quốc tại một trung tâm môi giới ở Bắc Kinh hôm thứ Năm. Lo lắng về nền kinh tế, dẫn đến một loạt các chỉ trích trực tuyến, vài chỉ trích trực tiếp vào lãnh đạo của ông Tập. (CreditMark Schiefelbein / Associated Press)

Theo The New York Times

BẮC KINH - Các nhà lãnh đạo Trung Quốc cố gắng thể hiện sự tự tin khi đối mặt với các mức thuế quan và các mối đe dọa thương mại của Tổng thống Trump. Nhưng khi nó trở nên rõ ràng rằng, một cuộc chiến tranh thương mại kéo dài với Hoa Kỳ có thể là không thể tránh khỏi, có những dấu hiệu ngày càng lo lắng trong tổ chức chính trị của đảng Cộng sản.

Trong những ngày gần đây, các quan chức từ Bộ Thương mại, cảnh sát và các cơ quan khác đã triệu tập các nhà xuất khẩu để hỏi về kế hoạch sa thải công nhân hoặc di chuyển chuỗi cung ứng sang các nước khác.

Với giá cổ phiếu giảm và đồng tiền rớt 9% so với đồng đô la kể từ giữa tháng 4, các nhân viên kiểm duyệt đã xóa bỏ một loạt các lời chỉ trích trực tuyến, một số chỉ trích trực tiếp vào sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình.

Ngược lại, các nguồn tin tức từ nhà nước đã tìm cách quảng bá dòng tin chính thống, cùng với chính quyền hạn chế việc sử dụng cụm từ “chiến tranh thương mại”.

Tuy nhiên, các tranh cải chính sách về việc làm thế nào để thúc đẩy nền kinh tế đôi khi công khai, và thỉnh thoảng các phương tiện truyền thông nhà nước bị tấn công vì khoe khoang về sức mạnh kinh tế của Trung Quốc.

Nếu cuộc chiến thương mại leo thang - và ông Trump hiện không có dấu hiệu lùi bước - người ta lo lắng niềm tin của công chúng trong nền kinh tế có thể bị lung lay, phơi bày đất nước với nhiều vấn đề nghiêm trọng hơn là sự suy giảm xuất khẩu. Dữ liệu kinh tế mới hôm thứ Ba cho thấy, sự tăng trưởng chậm hơn trong đầu tư và chi tiêu của người tiêu dùng, và lo ngại rằng cuộc khủng hoảng tài chính ở Thổ Nhĩ Kỳ có thể lan rộng.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã lập luận rằng, họ có thể tồn tại lâu hơn ông Trump trong một thỏa thuận thương mại. Hệ thống độc tài của họ có thể ngăn cản sự bất đồng và nhanh chóng chuyển hướng khả năng nội tại, và họ hy vọng Washington sẽ bị tắc nghẽn và chịu áp lực từ cử tri cảm thấy khó chịu do gián đoạn thương mại.

Nhưng Đảng Cộng sản dễ bị tổn thương theo cách riêng của nó. Nó cần tăng trưởng để biện minh cho sự độc quyền về quyền lực, và nó cũng bị ám ảnh bởi việc ngăn chặn sự bất ổn xã hội. Sự kìm kẹp mạnh mẽ của ông Tập, có thể cản trở việc hoạch định chính sách hiệu quả vì các quan chức thất bại để nhận thức tin tức xấu, và họ phục tùng các quyết định và thực hiện nghiêm ngặt các mệnh lệnh của ông ta, không cần biết tốt hơn hoặc xấu hơn.

Một phụ nữ đóng gói vành xe đạp để xuất khẩu tại Hàng Châu vào tháng Sáu. Ngay cả khi Hoa Kỳ áp đặt thuế quan đối với tất cả hàng hóa Trung Quốc, các nhà kinh tế Trung Quốc tin rằng đất nước này chỉ có thể bị giảm 1% sản lượng từ các hàng xuất khẩu bị mất. (CreditChina Network / Reuters)

Một lần Bắc Kinh đã phải thay đổi đường lối, dịch xa các mối đe dọa để phù hợp với thuế quan Mỹ trong từng mối tương quan. Đối mặt với khả năng thuế quan có thể kéo dài trong nhiều tháng hoặc nhiều năm, và việc tiếp cận của Trung Quốc tới thị trường Mỹ có thể bị thắt chặt hơn nữa, ông Tập dường như không dàn xếp một kế hoạch hạn chế thiệt hại hoặc thuyết phục ông Trump đàm phán một thỏa thuận.

Chen Dingding, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Tế Nam, thành phố phía nam Quảng Châu cho biết, một số người trong chính phủ đã tranh luận rằng, Trung Quốc nên hung hãn hơn và đặt ông Trump vào thế phòng thủ, trong khi những người khác đề xuất sự nhượng bộ để giải quyết các chỉ trích của Mỹ.

Ông nói, tranh luận là "một sự phát triển lành mạnh" bởi vì nó sẽ "thông tin cho công chúng và giúp cho các nhà hoạch định chính sách làm tốt hơn."

Những người khác cho biết, nó phản ánh sự do dự hoặc yếu kém chính trị về phía ông Tập, người dường như không thể công kích, khi vào tháng Ba lãnh đạo Cộng sản đã bãi bỏ giới hạn của nhiệm kỳ chức chủ tịch.

Container tại cảng nước sâu Yangshan ở Thượng Hải vào tháng Tư. Trường hợp xấu nhất đối với Trung Quốc là chiến tranh thương mại làm suy yếu niềm tin kinh tế. (CreditAly Song / Reuters)

"Tất cả điều này đến cùng với nhau cho thấy sự nắm giữ quyền lực của ông Tập đã không còn bị kiểm soát," Willy Wo-lap Lam, một quan sát viên lâu năm chính trị Trung Quốc tại Đại học Trung Quốc Hong Kong cho biết. "Ông ấy không thể thực hiện chức năng của mình với tư cách là người phán xét cuối cùng, để giải quyết những khác biệt giữa các cố vấn thân cận của ông."

Không chắc vị trí của ông Tập trong bất kỳ sự nguy hiểm nào. Nhưng tranh chấp thương mại, cùng với vụ bê bối về vắc-xin nhiễm độc, và các cuộc biểu tình về các khoản đầu tư không thành công, đã làm bạo dạn một số người chỉ trích lên tiếng về sự tập trung quyền lực đang có ảnh hưởng sâu rộng của ông.

"Nói riêng, chiến tranh thương mại Trung-Mỹ gần đây đã cho thấy những điểm yếu cơ bản và chỗ yếu ngờ nghệch của hệ thống", Xu Zhangrun, một giáo sư luật tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh đã viết, trong một cáo buộc về chính sách cứng rắn của ông Tập được chia sẻ rộng rãi, bất chấp sự kiểm duyệt. "Tất cả điều này chỉ giúp để làm trầm trọng thêm cảm giác bất an đang trải rộng trong xã hội nói chung."

Trước công chúng, các lãnh đạo đã lập luận rằng Trung Quốc có thể vượt qua chiến tranh thương mại một cách dễ dàng. Một nghiên cứu được lưu hành rộng rãi bởi các nhà kinh tế tại Đại học Thanh Hoa ước tính rằng mức thuế quan được áp dụng cho đến nay và những thứ bị đe dọa sẽ chỉ làm giảm 0,3% điểm so với tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc mà đang đạt mức mạnh mẽ 6,7%.

Số lượt người tham dự tại một cuộc triển lãm ở Bắc Kinh năm ngoái nêu bật những thành tựu của Trung Quốc dưới 5 năm lãnh đạo của ông Tập. (CreditMark Schiefelbein / Associated Press)

Mặc dù vậy, tháng rồi chính phủ đã yêu cầu hàng chục viện nghiên cứu và trường đại học phân tích ảnh hưởng thế nào của các vùng và các khu vực công nghiệp khác nhau nếu cuộc chiến thương mại xấu đi, và cái gì là tác động của tình trạng thất nghiệp và thị trường tài chính.

Trung Quốc đã bán gần 500 tỷ USD hàng hóa sang Hoa Kỳ vào năm ngoái, chiếm gần 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu và khoảng 4% sản lượng kinh tế quốc gia.

Nếu Hoa Kỳ áp đặt thuế quan đối với tất cả hàng hóa Trung Quốc, ngay cả các nhà kinh tế Trung Quốc bi quan cũng cho rằng quốc gia này chỉ có thể bị giảm 1% sản lượng từ hàng xuất khẩu bị ảnh hưởng. Trung Quốc thống trị một số ngành công nghiệp, chẳng hạn như sản xuất điện thoại thông minh, mà thuế quan có thể không gây nhiều thiệt hại. Trong các ngành công nghiệp khác, Trung Quốc có thể mất cạnh tranh so với các đối thủ như Hàn Quốc, nhưng nó sẽ tìm cơ hội để xuất khẩu hàng hóa sang các thị trường khác.

Trong khi các nhà máy sản xuất thiết bị điện tử nhạy cảm về giá và các sản phẩm điện tử khác đã bắt đầu mất các đơn đặt hàng, Trung Quốc khá cạnh tranh trên nhiều lĩnh vực, mà trên thực tế vẫn đang tăng xuất khẩu sang Hoa Kỳ, mặc dù mức thuế quan hạn chế tương đối đã có hiệu lực.

Đàn ông làm việc gần các khu chung cư đang được xây dựng ở ngoại ô Bắc Kinh năm ngoái. Thị trường nhà ở của Trung Quốc lảo đảo trên một núi nợ, và các khoản vay lãi suất thấp từ các ngân hàng nhà nước đã làm quá khả năng trong nhiều ngành công nghiệp. (CreditThomas Peter / Reuters)

Tuy nhiên, trường hợp xấu nhất đối với Trung Quốc là chiến tranh thương mại làm suy yếu về sự tự tin kinh tế. Thị trường nhà ở quốc gia loạng choạng trên một núi nợ, và các khoản vay lãi suất thấp từ các ngân hàng nhà nước đã làm vượt quá khả năng thanh khoản trong nhiều ngành công nghiệp. Điều đáng ngại là căng thẳng thương mại kéo dài có thể khiến tiền đổ ra khỏi Trung Quốc bất chấp việc kiểm soát tiền tệ, và điều đó thúc giục những rắc rối về tài chính và kinh tế lớn hơn nhiều.

Nhân viên kiểm duyệt đã dập tắt thảo luận về các tình huống như vậy. Hầu như cũng không có tin tức đưa tin về thực chất của những phàn nàn của Mỹ về các thói quen thương mại của Trung Quốc. Thay vào đó, các phương tiện truyền thông nhà nước đã được lệnh ngừng đề cập đến Made in China 2025, kế hoạch công nghiệp biến quốc gia này thành một siêu cường công nghệ cao mà Washington chỉ trích là không công bằng và cướp bóc.

Trong chừng mực nào đó, đã có những phát biểu chỉ trích trong tổ chức, mà trọng tâm dường như ít quan tâm đến thoái quen thương mại của Trung Quốc, hơn là thông điệp tuyên truyền của nó. Một số nhà phân tích đã lập luận rằng, chiến tranh thương mại có thể tránh được nếu Bắc Kinh kiềm chế khỏi những lời nói khoa trương chiến thắng về sự gia tăng của Trung Quốc như một thế lực toàn cầu. Sự khoa trương đó gắn liền với chính ông Tập.

Jerome Cohen, trưởng khoa của Viện Luật Hoa Kỳ-Châu Á tại Đại học New York cho biết: “Có rất nhiều dự đoán tiếp theo về việc liệu nhà lãnh đạo vĩ đại có chơi đúng bài của mình hay không."

Hai viên chức cảnh sát bán quân sự Trung Quốc đi ngang qua trụ sở của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc ở Bắc Kinh vào năm 2017. Ngân hàng trung ương đã bơm hàng chục tỷ đô la vào nền kinh tế gần đây và thúc đẩy lãi suất ngắn hạn giảm mạnh. (CreditMark Schiefelbein / Associated Press)

Một nhóm cựu sinh viên Đại học Thanh hoa, một trong những trường đại học uy tín nhất của Trung Quốc, gần đây đã lưu hành một đơn thỉnh cầu kêu gọi sa thải một nhà kinh tế học nổi tiếng trong trường, là một người bảo vệ nhiệt tình các chính sách của ông Tập. Họ cáo buộc học giả này, Hu Angang, đã gây hiểu nhầm cho lãnh đạo, bằng cách tranh luận hồi năm ngoái rằng, Trung Quốc đã vượt Mỹ trở thành một cường quốc kinh tế và công nghệ.

Đơn thỉnh cầu đã xuất hiện vài tuần sau một loạt các bài báo trên tờ Nhân dân Nhật báo chính thức chế giễu các học giả và các chuyên gia đã khoe khoang tương tự về sức mạnh của Trung Quốc.

"Một nền kinh tế chậm chạp và va chạm với Hoa Kỳ cho cơ hội để mọi người thụt lùi," Trey McArver, một đối tác với Trivium China, nhà tư vấn nghiên cứu ở Bắc Kinh và London cho biết.

Khi tranh chấp thương mại nổ ra, các lãnh đạo doanh nghiệp Trung Quốc đã thận trọng, hầu như không nói gì về nó một cách công khai, vì lo sợ làm cho Bắc Kinh giận dữ. Mặc dù, rõ ràng là họ và các quan chức chính phủ đã bị mất cảnh giác.

Một tấm áp phích tuyên truyền cho thấy ông Tập ở Bắc Kinh vào tháng 3 năm nay. (CreditNicolas Asfouri / Agence France-Presse - Getty Images)

Yu Yongding, một nhà kinh tế học nổi tiếng tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc cho biết, "Ngoài các nhà đàm phán của chính phủ ra, rất ít người thật sự có khả năng này cho đến ngày 6 tháng 7," ngày mà thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc trị giá 34 tỷ USD có hiệu lực.

Scott Kennedy, một học giả tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho rằng khả năng Bắc Kinh có thể tránh được một cuộc chiến thương mại bởi “tràn ngập mọi cuộc đối thoại” mà ông đã nói với các quan chức hồi đầu năm nay. "Họ đã sai, và họ thông minh đến thế, cố gắng tìm hướng đúng và hiệu chỉnh lại," ông nói.

Căng thẳng bên trong chính phủ bùng phát vào tháng trước, khi Xu Zhong, giám đốc nghiên cứu của ngân hàng trung ương Trung Quốc, đã xuất bản một bài luận khước từ những lời kêu gọi để thúc đẩy nền kinh tế bằng cách phát hành thêm tiền. Thay vào đó, ông đã khiển trách Bộ Tài chính vì “sự khan hiếm những chính sách tài chính hiệu quả”, đề cập đến việc chi tiêu chính phủ vượt quá mức và cắt giảm thuế.

Ngay sau đó, nội các đã ra lệnh chi tiêu cho cơ sở hạ tầng nhiều hơn để gia cố sự tăng trưởng. Trong tuần qua, ngân hàng trung ương cũng đã bơm hàng chục tỷ đô la vào nền kinh tế và khiến cho lãi suất ngắn hạn giảm mạnh.

Được đưa ra với một sự lựa chọn kích thích tài chính hoặc tiền tệ, lãnh đạo trong thực tế tránh đưa ra quyết định bằng cách chọn cả hai, mặc dù có nguy cơ làm trầm trọng thêm thâm hụt ngân sách quốc gia và các vấn đề nợ dai dẳng.

Ông Tập có lẽ là trung tâm của việc ra quyết định như vậy. Ông đã bao quanh mình với các quan chức đã xây dựng sự nghiệp của họ dựa trên một phần về khả năng của họ để đối phó với Hoa Kỳ, và những người có thể tiêu tan sự nghiệp chính trị nếu cuộc chiến thương mại làm tồi tệ cho Trung Quốc.

Họ bao gồm Wang Huning, nhà tư tưởng hàng đầu của đảng, người đã giúp tạo ra thông điệp tuyên truyền khoe khoang sự trỗi dậy của Trung Quốc, hiện đang bị chỉ trích ở Trung Quốc vì làm phương Tây hoảng hốt; Phó chủ tịch Wang Qishan, một phó mạnh nhất của ông Tập, dường như đã tự xa lánh chính sách thương mại trong những tháng gần đây; và Liu He, phó thủ tướng được đào tạo tại Harvard xử lý các cuộc đàm phán bị đình trệ với Hoa Kỳ.

Sự lãnh đạo vẫn có thể làm trệch đi chỉ trích bằng cách đổ lỗi cho Hoa Kỳ. Cho đến nay, nó vẫn chưa lan truyền sự tuyên truyền chống Mỹ vượt quá khối lượng thông thường, và cũng không khuyến khích các cuộc biểu tình hay tẩy chay như kiểu nhắm vào Nhật Bản trong quá khứ.

Khi được hỏi vào một buổi chiều gần đây về căng thẳng thương mại, một công nhân làm bảng điều khiển kỹ thuật số tại một nhà máy ở thành phố phía nam của Trung Sơn đã ngưng lại trước khi cô trả lời. "Nếu chúng ta sẽ chiến đấu một cuộc chiến thương mại, ngay cả khi công việc của tôi có thể bị ảnh hưởng, tôi vẫn sẽ ủng hộ đất nước chúng tôi."