Người tố giác (Whistleblower)

Không khí tang thương bao trùm huyện Yên Thành, Nghệ An nhiều ngày nay

Lê Minh Chí

Chúng ta là một đám đông 97 triệu người Việt Nam, hoặc 330 triệu người Mỹ, hoặc 1,4 tỷ người Trung Hoa. Một đám đông sẽ hành động sai và chắc chắn sẽ để lại hậu quả, nếu không tôn trọng luật pháp, và nhiều quan trọng hơn, để tôn trọng luật pháp không thể thiếu người thổi còi hay tố giác.

Vụ 39 người đi lậu vào Anh mong tìm lợi ích kinh tế là một ví dụ thiếu người thổi còi, và đã để lại hậu quả tang thương. Trong đám đông 97 triệu người, chúng ta thấy có nhóm báo chí, nhóm chính quyền, và người dân tại Yên Thành Nghệ An. Trích từ bài báo trên BBC cho thấy "Chủ tịch UBND xã Đô Thành, Yên Thành, Nghệ An nói 70-80% biệt thự tại đây được xây từ tiền gửi từ nước ngoài về."

Từ 2018, báo Dân Trí đã ghi nhận hiện tượng giàu lên nhanh chóng tại xã Đô Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An. Bài viết "Xã 1.000 tỷ phú: Bậc nhất xứ Nghệ, biệt thự hàng ngàn, ô tô nhiều vô kể" đăng tháng 11/2018 cho biết "người dân Đô Thành kéo nhau đi Tây lập nghiệp".

"Nhờ số tiền con em làm ăn xa gửi về mà Đô Thành ngày càng thay da đổi thịt. Toàn xã có hơn 4.000 hộ thì 3/4 trong số đó có nhà 2 tầng trở lên. Hàng trăm hộ có xe ô tô, biệt thự", ông Hà nói.

Tuy nhiên bài báo của Dân Trí không đề cập cụ thể con đường đi nước ngoài của những người dân vùng Đô Thành là này hợp pháp hay không. Một số báo Việt Nam còn ghi nhận hiện tượng này sớm hơn.

Cụ thể như báo Zing, đã đăng bài báo "'Làng đại gia' khiến nhà giàu thành phố cũng nể trọng" từ 2014 về hiện tượng giàu có của xã Đô Thành nhờ "đi Tây".

"Ban đầu toàn xã cũng chỉ có một vài người đi, về sau thấy làm ăn được nên họ về kéo anh em, họ hàng cùng xuất ngoại kiếm tiền. Cứ thế, lượng người 'đi Tây' ngày một tăng lên.

Trang web Du lịch Nghệ An của tỉnh, thậm chí còn có bài viết "Top 5 xã giàu nhất Nghệ An" với lời quảng cáo "Nghệ An được biết đến là quê hương của Bác Hồ kính yêu. Không những thế, có thể ít ai biết rằng, Nghệ An còn là nơi có các làng xã được xếp hạng giàu nhất nước ta nữa."

Và tất nhiên là không thể vắng cái tên xã Đô Thành, huyện Yên Thành.

Chính vì vậy, khi những người dân khác trong vùng, kém "giàu có hơn" thấy những căn biệt thự, xe hơi bóng lộn của hàng xóm, họ có thêm động lực để tìm đường sang trời Tây bất chấp.

Tuyệt nhiên, báo chí và chính quyền không thổi còi, thậm chí còn khuyến khích, việc ra đi tìm lợi ích kinh tế bất hợp pháp. Nếu người dân đọc các bài báo này họ sẽ nghĩ sao? Họ sẽ học tập theo cách làm ăn của người dân Yên Thành? Như vậy, quyền lựa chọn là ở mỗi người dân, ai sợ thì không đi, ai không sợ thì quyết làm một chuyến, mặc dù không hợp pháp.

Tính hợp pháp trong hành động của người dân đã bị gạc bỏ sang một bên, mà có lẽ báo chí và chính quyền nghĩ: Bất hợp pháp ở nước ngoài, đâu phải ở Việt Nam đâu mà lo!

Ở Mỹ, người thổi còi, người tố giác (whistleblower) được khuyến khích và được bảo vệ bởi luật pháp. Theo dõi, tìm hiểu, và tôn trọng những diễn biến theo luật, việc luận tội Tổng thống để học và hiểu nền dân chủ Mỹ, một kiến thức cần thiết cho những ai muốn thực sự hiểu về dân chủ.

Không có người thổi còi, một đám đông có thể bị lôi xuống vực thẳm mà vẫn cứ tưởng đang lên thiên đàng.