Người Việt và Tranh Cãi

Người Việt thực sự thiếu hiểu biết về tranh cãi và làm việc nhóm, nhưng tôi tin nó không phải là bản chất của riêng nguời Việt. Bản chất của mỗi con người có khoảng 40% được kế thừa từ di truyền, phần còn lại ảnh hưởng bởi những mối quan hệ và tác động của xã hội. Ông bà ta nói, "gần mực thì đen, gần đèn thì sáng" có lẽ cũng tổng kết từ những ảnh hưởng này. Như vậy, nếu có một cấu trúc xã hội giúp con người trong xã hội đó có thể tạo ra sự hiểu biết trong tranh cãi, tôn trọng người khác, và làm việc nhóm, người Việt chắc chắn sẽ có nhiều thành công hơn.

Chúng ta hãy nhìn qua xã hội Mỹ. Các môn học về tâm lý, nguyên nhân, hiệu quả, và nghệ thuật trong tranh cãi được giảng dạy trong các trường đại học. Đồng thời, khuyến khích học sinh tư duy phản biện, suy nghĩ khác biệt, làm việc nhóm, cũng như tham gia làm việc vì cộng đồng, như một cách giúp học hỏi làm việc nhóm. Ngoài phương pháp đào tạo, quan trọng nhất là cấu trúc xã hội Mỹ tạo ảnh hưởng lên người Mỹ sự độc lập, tự tin, và không sợ. Trong kinh doanh họ không sợ thất bại, không sợ thay đổi, và sẵn sàng làm lại bất cứ lúc nào, miễn không phạm luật, và ngược lại, luật pháp Mỹ hỗ trợ tất cả rủi ro này (*). Đặc biệt, họ không sợ tranh cãi, và xem đối lập như sự tồn tại tất nhiên. Chắc chắn không ít ví dụ để minh hoạ nhận định này (luật kiểm soát súng, Obamacare,...).

Không thiếu người Việt và chủ doanh nghiệp Việt thành công trên đất Mỹ, trong khung xã hội như trên. Nhưng, có vẻ cộng đồng người Việt không đoàn kết và cũng giống như tác giả mô tả, 'Trong tranh luận, người Việt thường không lắng nghe người đối thoại, hoặc nghe chỉ để bắt bẻ chứ không cố gắng hiểu ý, thường khăng khăng bảo lưu ý mình, nếu chẳng may "thua cuộc" thì sẵn sàng "say goodbye" không hẹn ngày về.!' 

Tôi đồng ý với ý kiến này, nhưng tôi không bỏ cuộc. Chúng ta lưu ý rằng, thuyết phục người khác là một nghệ thuật trong tranh luận và cần phải được rèn luyện bài bản. Có những người có khả năng viết tốt, nhưng nói thì không thuyết phục. Đó cũng là nguyên nhân gây ra bế tắc trong tranh luận, mặc dù luận điểm có thể tốt, và đúng. Nếu để ý các phát biểu và tranh luận của các chính khách Mỹ, chúng ta thấy có sự chuẩn bị công phu và bài bản. Và đó cũng là cái gì, người Việt chúng ta thiếu và không được đào tạo đầy đủ. Cho nên, người nghe thường không lắng nghe, rồi không hiểu người nói, vẫn đến tranh luận bế tắc. Nhìn lại xem, khi chuẩn bị cho cuộc họp chúng ta đã chuẩn bị gì cho cuộc tranh luận: chủ đề, dàn bài, cách dùng từ, trích dẫn, cách ăn mặc, khán giả, và chiến lược tiếp cận người nghe. Tranh luận thuyết phục là một nghệ thuật cần được rèn luyện bài bản, đôi khi nó cần năng khiếu và đến từ trái tim. Tình cờ nghe phát biểu của Cấn Thị Thêu, tôi nghĩ chị có năng khiếu tranh luận thuyết phục, hơn nữa, nó đến từ trái tim. 

Sự hợp tác như nguyên tắc cung cầu (supply and demand) trong nền kinh tế thị trường, nó sẽ đạt được tại điểm cân bằng (equilibrium). Vì vậy, nếu có một nguyên tắc chung cho nhóm nguời đứng cùng nhau, hãy đến với nhau tại điểm cân bằng này. Chính kiến trúc thượng tầng (giáo dục, nhận thức, luật pháp) gắn kết chúng ta nhiều hơn bản tính cha mẹ di truyền cho chúng ta, nếu thật sự chúng ta đang sống trong một xã hội tôn trọng giá trị cốt lỗi này. 

(*) Xem bài "A Fearless Culture Fuels U.S. Tech Giants" trên The New York Times.

---

FB Nguyễn Thanh Bình

Ngày trước, bác Phạm Ngọc Thuần (Gaston Pham Ngoc Thuần anh ruột đại tá Albert Pham Ngoc Thảo) hay qua thăm và nói chuyện chơi với ông. Có lần, bác Thuần kể chuyện trong triều đình các vua Louis (Pháp) thường có một chú hề, mà vai trò của người ấy không chỉ để mua vui cho vua, mà còn có một "nhiệm vụ" khác quan trọng hơn là đóng vai "phản biện" một cách hài hước và được hưởng "quy chế" bất khả xâm phạm! Bác Thuần kể chuyện đó với ông chỉ nhằm châm biếm "triều đình" nhà mình tuyệt đối không bao giớ có chuyện ý kiến, ý cò "trái chiều"!

Thật ra, chẳng phải chỉ có quan chức, mà ngay cả người Việt bình thường cũng thường khó chấp nhận những ý kiến trái chiều với mình, người Việt không có tinh thần làm việc theo nhóm, không biết thảo luận một vấn đề đến rốt ráo, không biết tranh luận một cách công bằng, thường khi đuối lý là bắt đầu cãi nhau, rồi văng ra đủ thứ tục tĩu!

Người Việt dễ tụ tập nhưng khó hòa hợp, đặc biệt trong những vấn đề phát sinh lợi nhuận hay liên quan đến tiền bạc hoặc "tiếng tăm".

Trong tranh luận, người Việt thường không lắng nghe người đối thoại, hoặc nghe chỉ để bắt bẻ chứ không cố gắng hiểu ý, thường khăng khăng bảo lưu ý mình, nếu chẳng may "thua cuộc" thì sẵn sàng "say goodbye" không hẹn ngày về.!
Bởi vậy, đối với mình, tất cả những hoạt động có tính "tập thể" dù là một nhóm nhỏ đều là "phiêu lưu", chỉ được lúc đầu, sau đó chắc chắn sẽ rã dần, mà tan rã trong không khí đầy hiềm khích!

Còn rất lâu, người Việt mới hiểu bản chất thật sự của "tính dân chủ", nó hoàn toàn không có nghĩa là "ăn đồng, chia đủ" lại càng không phải là "ai nói gì cũng được" ... Bản chất sâu xa của tính dân chủ là sự tôn trọng người khác, chẳng những trong hành vi mà còn trong suy nghĩ.

Đi ngoài đường thì chen lấn thục mạng, nhà hàng xóm xây cao một tý, mình phải xây cao hơn, nói một đàng hiểu một nẻo, rồi cãi nhau chí chóe.

Mình có thể tham gia một cách vui vẻ và tự nguyện vào bất cứ hoạt động có mục đích tốt đẹp nào, nhưng không bao giờ muốn có bất cứ vai trò gì trong đó ...!