Tôi là học sinh giỏi toán, và hoàn toàn không thích học văn. Thời đó, không biết tại sao, tôi nghĩ viết văn là viết cái gì đó người khác muốn tôi viết theo ý họ, không phải là ý nghĩ của tôi. Hơn nửa, tôi thích cái gì đó có tính lô-gích trong các môn tôi học, như toán, lý, hoá, nên tôi càng tránh xa văn. Rồi khi lớn lên, thông qua công việc, và nhất là tiếp xúc các tác phẩm văn học nổi tiếng, rồi học lối suy nghĩ có phê phán (critical thinking), tôi nhận ra, nghề viết cần sự lô-gích không thua gì toán.
Trước hết chúng ta nên thấy sự cần thiết của viết. Nếu tôi làm việc trong một công ty hay một viện nghiên cứu nào đó, và tôi không thể viết cho người khác hiểu các báo cáo, chia sẻ công việc, các cải tiến, các tranh cải khoa học một cách rõ ràng, thì tôi không thể tham gia tốt trong công việc của nhóm. Điều đó, chắc chắn rằng, tôi không thể tiến xa hơn trong công việc như một người dẫn dắt. Rõ ràng, kỹ năng viết giúp tôi giao tiếp tốt hơn về mặt nghề nghiệp với các nhân viên khác, cấp trên, và khách hàng.
Khi xong đại học, tôi làm việc trong công ty phần mềm, rồi được phân công viết hướng dẫn sử dụng phần mềm do nhóm tôi thiết kế. Lúc đó, tôi không biết bắt đầu từ đâu, và thật vất vả để hoàn thành nó, đó là một sổ tay hướng dẫn sử dụng với nhiều hình ảnh minh hoạ hơn là các con chữ. Tôi phải chỉnh sửa lại nó nhiều lần, rồi cũng được người sử dụng chấp nhận, nhưng nó để lại trong tôi một suy nghĩ: Viết cho người đọc hiểu được, thật là khó. Sau này, tôi còn thấy, viết cho người đọc không hiểu lầm lại càng khó hơn.
Tuy nhiên, tôi thật sự quan tâm đến viết khi nhận ra viết cũng cần lô-gích không thua gì toán. Vài tiểu thuyết hư cấu (fiction) mà tôi có dịp đọc kỹ, cho thấy câu chuyện có cấu trúc và cài đặt chặt chẽ. Tính cách nhân vật, quan hệ nhân quả thật lô-gích, xuyên suốt trong tiểu thuyết. Tôi tin rằng để viết một tác phẩm như vậy, tác giả phải vận dụng thuật lô-gích rất cao, và chắc chắn tốn không ít thời gian, tính bằng năm, để chỉnh sửa cho đến khi hoàn chỉnh. Rồi, khi đọc các bài viết chỉ trích, phản biện, tiểu luận, luận văn (essay) tôi nhận thấy tác giả trưng ra các dẫn chứng để chứng minh quan điểm cùng với các lý luận thật lô-gích và khoa học. Nhiều bài viết trích dẫn số liệu thống kê và các công trình nghiên cứu khoa học, bao gồm xã hội và tự nhiên.
Một ví dụ luật lô-gích đơn giản như, nếu câu sau đây đúng "giàu thì sang" người viết phải nghi ngờ câu "sang thì giàu" chưa chắc đúng. Đó chính là toán: nếu (a => b) đúng, thì (không phải b => không phải a) đúng, nhưng chưa chắc (b =>a) đúng.
Khi viết và có trách nhiệm với các trang viết, tôi sẽ cố gắng làm cho mọi thứ chính xác, từ lỗi chính tả, chọn từ ngữ, đặt câu, cho tới các sự kiện và các dẫn chứng trong bài viết. Từ đó, đòi hỏi tôi phải hiểu rõ sự việc tôi đang viết, đồng thời, thực hiện tìm kiếm để chứng minh, xác thực với suy nghĩ phản biện và phê phán. Từ ý nghĩ đó, tôi tin nghề viết giúp cho người viết thật sự thông thái.
Tuy nhiên, không phải cái gì cũng có đủ dẫn chứng, rất nhiều thứ mặc nhiên được chấp nhận mà không chứng minh, vì người viết nghĩ, nhiều người chấp nhận nó. Kiểu nghĩ này rất hay bị lợi dụng. Ví dụ, ông nọ muốn xây tượng đài nên viện lý do người dân yêu kính và nhớ ơn lãnh tụ, một kiểu nói thiếu lý lẽ. Hoặc nói, "giáo dục Việt Nam đang xuống cấp trầm trọng, rồi, học sinh có điều kiện đi du học thì tìm cách định cư ở lại nước ngoài luôn không chịu về,..." Rõ ràng, người viết câu này nên cho biết thời điểm, bối cảnh xã hội, vài con số thống kê, và cũng nên cẩn thận một chút, bởi vì biết đâu vài năm nữa giáo dục Việt Nam thay đổi ngoạn mục (nhờ chỉ trích của cậu học sinh lớp 8?), người Việt Nam thích học ở trong nước hơn học ở nước ngoài thì sao?
Ví dụ khác nói, "bây giờ có nhiều người phê phán giáo dục Việt Nam trong đó có dạy văn, nào là, biến học sinh thành những kẻ dối trá, gian lận, học vẹt, đạo văn, và ăn cắp. Và rồi, khi lớn lên đối mặt với cuộc đời, những học sinh này không có khả năng phân biệt đúng sai trong cư xử và hành động." Câu này phần nào có thể chấp nhận căn cứ vào nhịp đập của xã hội hiện thời, nhưng để thật sự thuyết phục và khoa học thì phải cung cấp dẫn chứng, số liệu thống kê, và so sánh.
Tôi thấy nghề viết thật sự khoa học, chặt chẽ, nhiều lô-gích không thua gì làm toán là vậy.
Không có nhận xét nào :
Đăng nhận xét